17.07.2020 – Różnice kulturowe związane z podejściem do czasu i przestrzeni

To w jaki sposób ludzie postrzegają czas i przestrzeń jest także zdeterminowane kulturowo. Współcześnie w kulturach Zachodu czas jest precyzyjnie odmierzany przy pomocy zegarów, mamy wrażenie, że posuwa się do przodu. Wyróżniamy przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.

Czas może być także cykliczny, oznacza to że jego główną cechą jest powtarzalność wynikająca na przykład z powtarzalności pór roku, czy faz księżyca. Każdy cykl czasowy wiąże się z wykonywaniem konkretnych przypisanych do tego okresu czynności.

W różnych krajach ich mieszkańcy mają również odmienne podejście do przestrzeni. W niniejszym artykule przybliżymy czytelnikom różnice kulturowe związane z podejściem do czasu i przestrzeni.

Podejście do czasu

W niektórych kulturach przywiązuje się dużą wagę do czasu, punktualności, harmonogramów. Są to kultury monochroniczne. W tych kulturach ludzie trzymają się przyjętych wcześniej planów, rzadko się spóźniają i jest to niemile widziane. Niechętnie przekłada się spotkania i generalnie obowiązuje zasada „czas to pieniądz”.

W kulturach monochronicznych przywiązuje się duże znaczenie do dokładnego odmierzania czasu, ważna jest punktualność.

Czas jest w tych kulturach precyzyjnie odmierzany, planowany i zarządzany. Przedstawiciele kultur monochronicznych będą oczekiwać tego, aby szanować ich czas: być punktualnym i dobrze go wykorzystywać.

Społeczeństwa monochroniczne to kraje protestanckie, ale też Japonia czy Korea Południowa.

Odmiennie funkcjonują kultury polichroniczne, gdzie zegarek, terminowe zobowiązania i harmonogram spotkań mają mniejsze znaczenie. Zakłada się, że ludzie ad hoc decydują, kiedy wydarzenie zaczyna się lub kończy i jaki ma przebieg. Dopuszczalna jest spontaniczna zmiana ustaleń i terminów, a także spóźnianie się, które nie jest negatywnie oceniane. W takich kulturach czas na rozmowę jest wtedy, gdy obie strony spotkają się w jednym miejscu (niekoniecznie o ustalonej wcześniej godzinie).

W kulturach polichronicznych czas jest bardziej płynny i nie jest tak precyzyjnie odmierzany i zarządzany. Plany można zmieniać spontanicznie, ponieważ w tych kulturach pierwszeństwo daje się relacjom międzyludzkim, a nie wykonywanym zdaniom.

Wiele kultur Ameryki Łacińskiej, Afryki, Azji i Arabii należy do kultury polichronicznej, zwłaszcza kraje południa: Meksyk, Pakistan, Indie,  Filipiny, Egipt i Arabia Saudyjska.

 

W kontaktach z klientem cudzoziemskim pochodzenie z różnych kultury może być przyczyną wielu nieporozumień. Dlatego ważne jest, aby mieć świadomość różnic pomiędzy kulturami, wtedy łatwiej będzie zrozumieć postępowanie osób z innych krajów.

Praktyczna wskazówka dla osób pracujących z osobami z innych kultur

To, że kultury różnicuje podejście do czasu i punktualności nie oznacza, że każda spóźnialska osoba funkcjonuje zgodnie ze swoją kulturą – ale w niektórych przypadkach tak jest. Nie chodzi też o to, żeby akceptować wszystkie sytuacje dla nas nieoczekiwane, ponieważ druga osoba pochodzi z innej kultury. W budowaniu umiejętności pracy z osobą z innej kultury trzeba jednak wykształcić w sobie dodatkowy zmysł – wyczulenie na fakt, że druga osoba wychowała się w innym środowisku, ma inne nawyki i może nie rozumieć naszych intencji czy oczekiwań. Podobnie – my sami możemy błędnie odczytywać zachowanie tej osoby. Potrzebna jest więc po prostu pewna wyrozumiałość i gotowość wyjaśnienia osobom z innych kręgów kulturowych, jakie są np. warunki współpracy w Polsce – choćby, że znaczne spóźnienie nie jest akceptowane w sytuacjach zawodowych.

W krajach Europy Środkowej, jak również w Polsce spóźnianie na spotkania służbowe jest uważane za niekulturalne. Powinno się być na miejscu kilka minut przed spotkaniem. Zupełnie inaczej wygląda to w krajach Europy Południowej (Włochy, Hiszpania) czy np. w Meksyku. W kulturze tej czas jest tym co dzieje się w danym momencie a ludzie żyją chwilą obecną. Dopuszczalne jest spóźnianie się na spotkania biznesowe. W krajach takich jak np. Japonia czy Chiny spóźnienie o kilka minut może stać się powodem napiętej sytuacji lub nawet zerwania rozmów negocjacyjnych. Nie powinno się też przychodzić zbyt wcześnie – może to być odczytane jako popędzanie rozmówcy lub nieszanowanie własnego czasu.

Sposób posługiwania się przestrzenią

Przedstawiciele różnych kultur w specyficzny sposób korzystają z przestrzeni w rozmowach z innymi ludźmi. Biorąc pod uwagę to kryterium badacze wyróżnili kultury kontaktowe, w których dotyk i bliskość są naturalne oraz kultury dystansowe, w których należy utrzymać odpowiednią odległość pomiędzy rozmawiającymi ze sobą osobami.

Do kultur kontaktowych zalicza się przede wszystkim przedstawicieli krajów południa: Włochów, Hiszpan, Arabów.

Kultury dystansowe, to kultury północy.

Wymiar kultury związany ze sposobem posługiwania się przestrzenią określany jest jako proksemika. W jednych kulturach jest duża sfera prywatna, której nie należy przekraczać – widać to w odległościach przestrzennych w relacjach interpersonalnych, kiedy rozmówcy zachowują dystans przestrzenny na wyciągniecie wyprostowanej ręku. W innych kulturach ten dystans jest znacznie mniejszy, np. w kulturze arabskiej charakterystyczne jest przepychanie się i ścisk w miejscach publicznych. Kiedy Arabowie – mężczyźni rozmawiają znajdują się bardzo blisko siebie. W kulturze niemieckiej przestrzeń wokół jednostki jest przedłużeniem prywatności, dlatego zbytnie zbliżanie się jest uznawanie za  niegrzeczna a nawet ubliżające. W kulturze polskiej też wolimy zachować dystans osobisty co najmniej długości wyprostowanego ramienia.

Wymiar kultury związany ze sposobem posługiwania się przestrzenią określany jest jako proksemika, np. Arabowie – mężczyźni rozmawiając ze sobą, znajdują się bardzo blisko siebie.

Wiedza na temat dystansów przestrzennych w kontaktach interpersonalnych jest niezbędna osobom pracującym z osobami z innych kręgów kulturowych. Jeśli nasz rozmówca nie zachowuje należytej odległości, to być może, wynika to z modelu relacji w jego kulturze, a nie z poufałości czy chęci nawiązania przez niego jakiś bliższych stosunków. I odwrotnie, jeśli „trzyma dystans” niekoniecznie oznacza to unikanie kontaktu.

Przyjmuje się, że dystans przestrzenny między osobami prowadzącymi rozmowy biznesowe jest równy długości wyciągniętej ręki. Występują jednak różnice charakteryzujące zachowanie rozmówców w różnych krajach.

Wyróżnia się:

– dystans przestrzenny mały – od 20 do 35 cm, który jest  charakterystyczny dla świata arabskiego a w Europie dla krajów romańskich,

– dystans duży – od 40 do 60 cm w krajach azjatyckich, północnej, środkowej i wschodniej Europie.

Dotyk

Poszczególne narody różnicuje również przyzwolenie na dotyk w trakcie rozmowy czy negocjacji biznesowych. Np. Amerykanie, Włosi czy Hiszpanie często podczas rozmowy klepią po ramionach czy ściskają swoich rozmówców. Odmienną postawę prezentują np. Brytyjczycy, którzy są nacją powściągliwą i oszczędną w formie komunikacji.

W krajach europejskich kontakt dotykowy maleje z południa Europy na północ. W krajach romańskich jest popularny i zrozumiały, w krajach środkowoeuropejskich – sporadyczny, natomiast w krajach północnoeuropejskich –  bardzo rzadki i niemile widziany.

Uścisk dłoni

Poniższa tabela prezentuje różnicę pomiędzy uciskiem dłoni wybranych narodów.

Naród	Typ uścisku dłoni
Arabowie	Delikatny, powtarzany i przeciągający się
Azjaci	Bardzo delikatny i rzadko wymieniany
Koreańczycy	Umiarkowanie mocny
Amerykanie	Mocny i rzadko wymieniany
Niemcy	Mocny, energiczny i często wymieniany
Francuzi	Lekki, szybki i często wymieniany
Brytyjczycy	Umiarkowany pod każdym względem
Latynosi	Mocny i często wymieniany

Źródło: https://mfiles.pl/pl za R. R. Gestland 2000

Gesty

„Wśród przedstawicieli kultury islamskiej i buddyjskiej niedopuszczalne jest dotykanie ludzi lub wręczanie np. wizytówek lewą ręka.

Pokazywanie palcem w większości krajów również nie jest przejawem dobrego wychowania i należy się tego gestu wystrzegać.

Pukanie się w czoło, to gest oznaczający dla znacznej części Europejczyków (Francja, Włochy, Niemcy, Polska) niewerbalne przekonanie o głupocie rozmówcy. Natomiast w Hiszpanii i Wielkiej Brytanii znak ten oznacza zaś przeświadczenie o własnej bystrości osoby, która go wykonała. Co ciekawe w Holandii wszystko zależy od sposobu ułożenia palca, którym ten ruch jest wykonywany. Jeśli pionowo w prawą stronę głowy, oznacza to przeświadczenie o rozumności rozmówcy, jeżeli zaś puka się palcem ułożonym poziomo –  przekonanie o głupocie drugiej osoby.

Kciuk uniesiony do góry dla większości narodów oznacza pochwałę. Z drugiej strony jednak cały Bliski i Środkowy Wschód uważa ten gest za obraźliwy.

Najbardziej niejednoznacznym gestem jest znak mówiący rozmówcy „ok.”, czyli kółko zrobione z kciuka i palca wskazującego. Dla obywateli USA jest to zapewnienie, że wszystko w porządku. Dla Japończyków wiąże się on głównie z monetą i rozmową o pieniądzach. Na Półwyspie Iberyjskim, w Ameryce Łacińskiej, niektórych krajach Europy i Rosji gest ten ma już negatywny przekaz. (G.Rosa 2009 s. 95– 96)”¹

¹ Encyklopedia Zarządzania: https://mfiles.pl

 

 

Bibliografia do cyklu artykułów dotyczących różnic kulturowych:

„Cudzoziemcy w Polsce. Podręcznik dla osób pracujących z imigrantami”, red. M. Budyta-Budzyńska, Caritas Polska, Warszawa 2020

Skrypt na szkolenie „Praca z klientem cudzoziemskim”, A. Kosowicz, Caritas Polska, Warszawa 2020

„Cudzoziemcy w Polsce. Podręcznik dla osób pracujących z imigrantami”, red. M. Nowicka, Warszawa, Caritas Polska, Warszawa 2020

„Międzykulturowość w szkole, Poradnik dla nauczycieli i specjalistów”, Red. Kinga Białek, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2015

„Kultury i organizacje”, G. Hofstede, G. J Hofstede, M. Minkov, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011

Encyklopedia Zarządzania: https://mfiles.pl

https://mfiles.pl/pl/index.php/R%C3%B3%C5%BCnice_kulturowe

https://mfiles.pl/pl/index.php/Badanie_Geerta_Hofstede

https://www.helixpoland.com.pl/roznice-kulturowe-wg-geerta-hofstede/

https://www.hofstede-insights.com/